De opgravingen van de Gallo - Romeinse stad

Alesia, een mythische plaats uit de vroegste Franse geschiedenis, maakte deel uit van het schouwspel van de grote strijd tussen Vercingetorix en Caesar in 52 v. Chr. Voor velen is dit de eerste belangrijke datum in de Franse geschiedenis. Deze datum markeert het einde van de onafhankelijkheid van Gallië en het ontstaan van de Gallo - Romeinse civilisatie. Vandaag de dag roept het landschap dat men kan zien vanaf de Mont - Auxois, zelfs al resten er enkel de fundamenten van het Gallische 'oppidum'.

De geschiedenis van de plaats waar Alesia zich bevindt, gaat helemaal terug tot in de prehistorische tijd maar deze rondleiding geeft een beter beeld van wat er is overgebleven van de kleine Gallo - Romeinse stad, die na de overheersing van Gallië gebouwd werd. Na het beleg werd het oppidum Alesia niet verlaten maar de inheemse bevolking verromeinste geleidelijk aan.

Dwarsdoorsnede Alesia. Infoblad site.

Plattegrond opgravingen te Alesia. Infoblad site.

Le Belvédère (1) Om over de beroemdste jaren te spreken die deze streek heeft gekend, moet je eerst naar het uitzichtspunt, 'le Belvédère', gaan van waaruit je een algeheel uitzicht hebt over de plaats waar in het jaar 52 v. Chr. zo'n belangrijke slag plaatsvond. Je bevindt je daar op exact dezelfde plaats als de Galliërs, die samen met hun leider Vercingetorix in dit vestingstadje in het nauw gedreven waren en van hieruit uitkeken over de Romeinse troepen op de vlakte en tegen de hellingen van aan de overzijde gelegen heuvels.

Wat is overgebleven uit deze buitengewoon belangrijke tijd die zo'n grote invloed heeft gehad op de toekomstige ontwikkeling van heel Gallië is jammergenoeg nauwelijks meer zichtbaar vandaag. Alleen luchtfoto's en archeologische opgravingen getuigen van het vestingswerk en de sporen die ze hebben achtergelaten hebben in het omringende landschap. Aan de bovenzijde van het oppidum kan men hier en daar de plaats van de stenen Gallische vestingen nog achterhalen. Sommigen ervan werden tijdens opgravingen blootgelegd en zijn goed gesitueerd.

Wat de huisvesting betreft uit de Gallische tijd, men begint er nu pas, dankzij recente opgravingen een beter beeld van te krijgen.

De overblijfselen die je rondom je kan bespeuren, behoren tot het administratieve en religieuze centrum van de kleine stad Alesia, die zoals ik al eerder vermeld heb de hoofdstad van het volk de Mandubii was. De plaats van wat is overgebleven van de gebouwen werd vastgesteld door bodemonderzoek (boring) ofwel met behulp van luchtfoto's. De opgravingen die vanaf 1905 door de Société des Sciences de Semur - en - Auxois werden uitgevoerd, betreffen ongeveer 1/6 van het totale oppervlakte, waarvan men slecht de helft kan bezichtigen.

Aangezien het grondniveau aanzienlijk gedaald is door eeuwenlange bebouwing, komen de blootgelegde resten overeen met de fundamenten van monumenten en gebouwen uit verschillende tijden. De muren die men ontdekt heeft, zijn niet allemaal zichtbaar, zowel om ze te beschermen als ook om meer samenhang te geven aan de plattegrond van de monumenten.

Vanaf het uitzichtterras (Belvédère) kan je een algemene indruk krijgen van de organisatie van de stad. Hier bevind je je ongeveer in het midden: aan de overkant in de richting van het noorden zijn de meest belangrijke gebouwen van culturele, religieuze en administratieve aard geconcentreerd; dit zijn tevens de hoofdfuncties die een Gallo - Romeinse stad te bieden had. Meer naar het westen, aan de linkerzijde, ligt het theater achter de helling.

In het centrum zijn er dus twee groepen gebouwen die naast elkaar liggen: links een vierkant plein rondom een tempel en loodrecht daarop een groot gebouw: de basiliek; rechts een plein, het forum met galerijen (portieken) aan noord - en zuidkant. Ten laatste bevinden zich aan de oostkant de woon - en ambachtswijken.

Voor de beschrijving van de tempel en de basiliek is het raadzaam om nog even op het uitzichterras te blijven. Het theater wordt helemaal op het einde besproken als men de opgravingen weer gaat verlaten.

De tempel (2)

Van dit monument zelf blijven slechts drie funderingsmuren over van de cella. Deze tempel met een Romeinse bouwstijl is open aan de oostkant en werd op een podium gebouwd. De voorgevel bevatte vier zuilen. De tempel werd waarschijnlijk gebouwd in de 1ste eeuw n. Chr. Aan het begin van de 2de eeuw n. Chr. werd er aan drie kanten een galerij omheen gebouwd, waar er slechts twee rijen fundaties van zijn overgebleven: de buitenmuur en de zuilengang.

De godsdienstige ceremonies speelden zich af binnen dit volledig van de buitenkant afgesloten gedeelte. Sporen van deze erediensten zijn bewaard gebleven in het bezinksel dat in vazen werd aangetroffen, vaak heel klein, in groepjes van 9 of een meervoud van 9 en die nu te bezichtigen zijn in het Museum van Alesia. (3) Men neemt aan dat deze tempel gewijd was aan de Gallische god Taranis, die later met de Romeinse god Jupiter vereenzelvigd werd, toen men op deze plaats ronde ex - voto vond, in de vorm van een wiel met vier raden, van ongeveer een cm diameter (in het museum te bezichtigen), en die het symbool zijn van de bliksem.

Ook andere godsdienstvieringen vonden in dit gebouw plaats. Tegenover de tempel en tegen de basiliek aanleunend bevonden zich kalkblokken die deel uitmaakten van de fundering van een kapel die aan een onbekende god was toegewijd. Deze werden 'godin met Amor' (4) genoemd n.a.v. de aanwezigheid van Amors op de boogtrommel die men ter plaatse heeft aangetroffen en die zich nu in het museum van Alesia bevindt.

In de noordelijke vleugel van de zuilengang was een plek ingericht voor de eredienst van de uit het oosten overgenomen godin Cybele (5), die in de 3de en de 4de eeuw regelmatig door gelovigen werd bezocht. De beeldresten daarvan bevinden zich in het museum.

De profane basiliek (6)

De naam basiliek werd overgenomen door christelijke kerken, maar in de Romeinse tijd was het een profaan gebouw dat in het algemeen bestond uit een ruime zaal met aan twee kanten een wandelgang. In Alesia bestaat de basiliek slechts uit één ruimte met aan drie kanten bijzalen: in het noorden (7) en het zuiden (8) werden de halfronde bijzalen gebruikt voor de rechtszitting (exaedra), aan de westkant diende de grootste bijzaal als 'curia' (9), vergaderplaats van het stadsbestuur. Aan beide zijden van de curia waren andere zalen in gebruik voor de archieven, de bibliotheek, de belastingsdienst …

De basiliek werd in de 2de eeuw n. Chr. gebouwd na het verdwijnen van gebouwen waarvan men de fundering nog kan zien, vooral onder de zuidelijke halfronde zaal. Tussen de basiliek en het forum bevindt zich een gesloten binnenhof (10).

Het forum

Dit ruime trapeziumvormige plein diende als marktplaats en in het algemeen als ontmoetingsplaats voor de burgers. Aan de noord - en zuidkant stonden gebouwen met overdekte winkelgalerijen. Er stonden een groot aantal kleine monumenten op dit betonnen plein en verder ook nog beelden, spreuken, erezuilen…
Daal nu af en loop naar de andere zijde van het forum om de monumenten aan de noordkant te bezichtigen.

Een gebouw met een dubbele zuilengang (11)

Dit monument, de noordelijke gevel van het forum, wordt genoemd naar de funderingen van een dubbele zuilengalerij (die bij twee na elkaar gebouwde monumenten hoorden) die op deze plaats ontdekt werden. Het oudste gebouw was samengesteld uit 9 winkels met een zeer regelmatige vorm, achter een brede poort. Het recentere gebouw had een smallere poort. Overblijfselen van beide bouwsels zijn heden zichtbaar.

Tegen dit gebouw, aan de oostkant, bevindt zich er een gebouw dat bedacht werd met de naam 'Huis van Mater' (12) nadat er een fraai beeld was aangetroffen van een moedergodin dan men kan bezichtigen in het museum van Alesia.

Het gebouw van Ucuetis (13)

Dit is het best bewaard gebleven burgerlijk gebouw. Het was het gildehuis van de bronssmeders en eveneens de plaats waar hun beschermheiligen vereerd werden: Ucuetis en Bergusia, namen die vermeld zijn op de grote vaas die in de kelder gevonden werd en die al bekend waren omdat hun namen ook in de beroemde steen gegroefd zijn die met zekerheid de plaats van Alesia vaststelt (te zien in het museum van Alesia).

De metaalsmeden van Alesia waren dusdanig beroemd in de Romeinse wereld, dat zelfs Plinius de Oudere ze definieert als specialisten van het verzilveren van brons. Het huis is gebouwd op een vrij steile helling, zodat het nog drie etages heeft behouden. De begane grond kwam direct uit op het forum via een galerij: de betonblokken die hier liggen, komen precies overeen met de fundering van de gevelzuilen (14). Dit gedeelte komt op het eerste niveau overeen met een binnenhof omringd door een portiek. Van hieruit bereikt men de kelder die in de rots is uitgehouwen (15). In deze zaal werden gereedschappen gevonden van de metaalwerkers en eveneens de grote bronzen vaas. De bouwkunst van dit monument is opmerkelijk door de aanwezigheid van zuilen met kraagstenen, waarop de houten balken rustten. Het is een heel goed voorbeeld van bouwkunst waarbij hout en steen samen gebruikt worden. Een model van deze zaal is in het entreegebouw te zien, het is een perfecte schaalverkleining van deze bouwkunst.

Wonen en werken

Loop nu weer naar de andere kant van het forum in de richting van een aantal woonwijken. Van deze hele zone zijn alle gebouwen verdwenen en blijven alleen de funderingen en ondergrondse bouwsels nog over: kelders, bergruimten, putten enz. Doordat deze huizen in de loop der eeuwen vaak zijn gewijzigd, is het bijzonder moeilijk om er een goed beeld van te krijgen.

Je loopt nu door een straat (16) waarvan de tegelbestrating in het begin in slechte staat is, met aan beide zijden huizengroepen. In het verlengde wordt de bestrating beter, met zelfs een centrale riolering. Men kan over een lengte van ongeveer 50 meter de fundering van galerijen ontdekken. Deze straat gaat verder buiten de grenzen van het opgravingsterrein.

Je kan nu meteen naar de origineelste bouwwerken van Alesia gaan, die 'bronssmedersovens' genoemd worden (17) en die door een afdak beschermd worden. Er is veel geschreven over deze ovenachtige bouwsels. Ze staan binnen, in een zaal, en bestaan uit een rechthoekig kalkstenen gedeelte van grote afmetingen, dat op verticale blokken rust. Onder deze steen werd een vuur aangelegd, zoals blijkt uit de as - en vuurresten die hier werden aangetroffen. Er zijn er een 15 - tal van gevonden op de Mont Auxois, toch blijven het mysterieuze bouwsels. Men heeft ze aanvankelijk geïnterpreteerd als kleine 'dolmen', later als broodbakkersovens en de laatste interpretatie is dat ze gediend zouden hebben als drooginstallaties voor de vormen die door de bronsgieters werden gebruikt, maar geen enkele hypothese kan met zekerheid aangenomen worden.

De beide ovens bevinden zich in een huizengroep waar men de afmetingen duidelijk van heeft vast kunnen stellen. De huizen zijn hier van elkaar gescheiden door een klein straatje of 'ambitus'. Elk huis heeft zijn kelder (18). Deze kelderruimtes hebben een gemiddelde oppervlakte van 6 à 12 m² en zijn voorzien van halfronde uitsparingen en luikraampjes die op het binnenhof of op de straat uitkijken. Ze werden gebruikt als opslagruimte voor voedsel en sommige ervan dienden ook als huiskerken. Een groot aantal godsdienstige beeldjes in het museum zijn namelijk afkomstig uit de kelders.

Helemaal aan de overkant van deze huizengroep bevindt zich een geplavuisd plein met een openbare waterbron die 23 m diep is (19). De watervoorziening van de stad was grotendeels verzekerd door putten die in de rotsbodem gegraven waren tot aan het grondwater. De bouw van een aquaduct was niet noodzakelijk daar er een groot aantal bronnen waren in de heuvels van de Mont Auxois.

Onder het tweede afdak bevinden zich de overblijfselen van een 'hypocaustum' (20), een echte centrale vloerverwarmingsinstallatie. Deze Romeinse techniek werd gebruikt zowel om de baden te verwarmen als de woon - en slaapkamers. Het grondniveau wordt verhoogd door kleine paaltjes of eenvoudige muurtjes (kanaal - hypocaustum) (21), waardoor de warme luchtkan circuleren. Het vuur wordt aan de buitenkant aangestoken en de gassen en rook worden afgevoerd door buizen van klei die door de muren lopen. Op ongeveer 10 meter afstand bevindt zich een mooi voorbeeld van een kanaal - hypocaustum.

Als je in de richting van het uitzichtspunt loopt, komt u langs twee kelders die zich achter de galerij bevonden die langs één van de hoofdstraten liep en nu onder de huidige weg verdwijnt. Nadat u om een kleine zone heen loopt waar nog geen opgravingen uitgevoerd werden, passeert men één of twee huizen waarin een soort WC 's werden aangetroffen, of latrines (kleine afvoerputten) en 3 kelders. Het opmerkelijke van nummer 22 is dat hier een kleine kelder bewaard is gebleven waarin amforen werden opgeslagen in de vier halfronde uitsparingen in de muren en op de afgeslepen stenen waarin ze precies pasten.

Om naar het theater te gaan, loop je door een straat met stenen riolering (23) aan beide zijden waar een kort gedeelte van is blootgelegd. Nadat je het uitzichtspunt gepasseerd bent, kan je naar het bovenste gedeelte van het theater lopen.

Het theater (24)

Dit is een typisch Gallo - Romeins theater dat is samengesteld uit een grote 'cavea' (25), een halve cirkelvormige kuip waarin houten banken geïnstalleerd waren, een 'orchestra' (26), een halfronde platte vloer en een scènebouwwerk (27) dat ook weer onderverdeeld was in een podium en aan de achterzijde een muur met afdak.

In tegenstelling tot de Romeinse theaters die een zeer hoge scènemuur hebben, hebben Gallo - Romeinse theaters slechts een klein scènegebouw. De cirkelvormige muur rond de 'cavea' is 81 meter langen werd kort na de bouw, aan het eind van de 1ste eeuw n. Chr., versterkt met steunberen om de zwakke fundering te compenseren. Er was plaats voor ongeveer 5000 toeschouwers.

Voordat je naar het entreegebouw gaat, kun je nog eens van een ander standpunt, van achter de scène, het theater bekijken.

De basiliek Sainte Reine (28)

In de richting van het entreegebouw kan je aan de linkerzijde de opgravingen zien van de basiliek Sainte Reine, die gedeeltelijk bedekt zijn. Op deze plaats stond vanaf het begin van de 4de eeuw een eenvoudige kerk, aan de kant van de straat nummer 1 waarin de relikwieën bewaard werden van de Heilige Reine, die de marteldood stierf in de 3de eeuw. Het gebouw stamt uit de tijd waarin geleidelijk de Gallo - Romeinse stad verlaten werd. Het bevindt zich dichtbij een antieke waterput waarin men aan het eind van de 4de eeuw meerdere loden vaten die aan Regina gewijd waren, geworpen heeft. Deze voorwerpen zijn in het museum te zien. Er is een bord bij waarin een vis gegraveerd is en aan de achterzijde het symbool van de christenen bevat.

In de 6de en de 7de eeuw werd er een grotere kerk gebouwd en tevens een klooster, om de bedevaartsgangers te kunnen ontvangen.

Reconstructie: Alesia in het begin van de 2de eeuw. Tekening van Jean - François Daniau.

Opgravingen te Alesia in Bourgondië

De tempel en de basiliek.		Huizengroep.

De origineelste bouwwerken van Alesia die de 'bronssmedersovens' genoemd worden.		Het monument van Ucuetis: de kelder is in de rots uitgehouwen.

Het monument van Ucuetis bestaat uit drie etages. De begane grond kwam direct uit op het forum via een galerij.